Η Κοινωνιολογία και ο κορονοϊός

 

Η Κοινωνιολογία δεν θα κάνει τα παιδιά «αριστερά», απλώς θα ανοίξει ένα δρόμο για να κατανοήσουν τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα

     Πριν λίγες μέρες, εν μέσω πανδημίας και με κλειστά τα σχολεία, η κυβέρνηση κατέθεσε ένα σχέδιο νόμου για την Παιδεία. Μεταξύ άλλων, προβλέπεται και η αντικατάσταση της Κοινωνιολογίας, ως μάθημα της ομάδας προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών, από τα Λατινικά. Η αλλαγή γίνεται χωρίς καμία αιτιολόγηση ή επιχειρηματολογία από το Υπουργείο Παιδείας. Προφανώς ισχύει η «επιστημονικά» τεκμηριωμένη θέση του κ. Άδωνη Γεωργιάδη: «Η Κοινωνιολογία κάνει τα παιδιά αριστερά».[1]. Δεν θα μπω στη διαμάχη για το πιο μάθημα είναι καλύτερο ή εάν είναι κακογραμμένα τα βιβλία. Θα προσπαθήσω να δείξω την αναγκαιότητα της Κοινωνιολογίας και της κοινωνιολογικής σκέψης στις σύγχρονες κοινωνίες σε σχέση με ένα κοινωνικό φαινόμενο, όπως είναι και η πανδημία του κορωνοϊού.

     Η κρίση που μαστίζει τον πλανήτη δεν αφορά μόνο τον τομέα της υγείας, αλλά έχει και κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και ψυχολογικές προεκτάσεις, οι οποίες θα ερευνηθούν τα επόμενα χρόνια. Για να αντιμετωπίσουμε ψύχραιμα την κατάσταση θα πρέπει να διαθέτουμε «κοινωνιολογική φαντασία». θα πρέπει, δηλαδή, να έχουμε την ικανότητα να συνδέσουμε αυτό που συμβαίνει  στην προσωπική μας ζωή (εγκλεισμός, φόβος) με τα ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα (π.χ. πανδημίες με καταστροφικότερα αποτελέσματα υπήρχαν σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας ). Θα πρέπει, επίσης, να μην καταφεύγουμε σε ερμηνείες κοινότοπες ή να αναζητούμε αποδιοπομπαίους τράγους ( π.χ. φταίνε οι Κινέζοι,  οι Αμερικάνοι, οι μετανάστες ή οι Ρομά κτλ)[2] . Τέλος, υπάρχει και ο κίνδυνος της ανομίας λόγω των γρήγορων μεταβολών που επιφέρει η πανδημία στις ζωές μας[3].

     Γιατί ο κορωνοϊός «χτυπάει», κυρίως, τις πλούσιες βιομηχανικές χώρες και όχι τον φτωχό Τρίτο Κόσμο; Μήπως φταίει η αστικοποίηση των βιομηχανικών κοινωνιών όπως π.χ. στη Β. Ιταλία.[4] Γιατί οι μεταβιομηχανικές κοινωνίες που στηρίζονται στη γνώση, την πληροφορία και τη λογική δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν μια πανδημία και συμπεριφέρονται όπως οι φεουδαρχικές κοινωνίες του Μεσαίωνα. Γιατί οι «υπο-ανάπτυκτες» χώρες τα πάνε καλύτερα;[5]

     Μήπως μετά από τόσο μεγάλο διάστημα στην «καραντίνα» θα πρέπει να επανακοινωνικοποιηθούμε. Θα πρέπει δηλαδή να επανενταχθούμε στο κοινωνικό σύνολο; Ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες του εγκλεισμού στην ομαλή ανάπτυξη και κοινωνικοποίηση των παιδιών, όταν τους λείπει το ομαδικό παιχνίδι; Σε μια περίοδο που υπάρχει αυξημένος τυπικός κοινωνικός έλεγχος από την πλευρά του κράτους πως λειτουργούν οι επιβραβεύσεις και οι κυρώσεις; Γιατί στους Έλληνες που θεωρούνται «απείθαρχοι», στην περίπτωση του κορωνοϊού, λειτούργησε σε μεγάλο βαθμό ο αυτοέλεγχος; Γιατί η Σουηδία δεν πήρε δραστικά μέτρα; Μήπως λειτουργεί αποτελεσματικά ο μηχανισμός της εσωτερίκευσης, με αποτέλεσμα τα άτομα να λειτουργούν αυτόβουλα και δεν χρειάζονται εξωτερικό έλεγχο.[6]

     Σε χώρες όπως το Βέλγιο ή η Ολλανδία, με πληθυσμό ανάλογο με της χώρας μας και τα ίδια σχεδόν μέτρα, είχαμε περισσότερους νεκρούς. Οι περισσότεροι από αυτούς ζούσαν σε γηροκομεία και μολύνθηκαν. Μήπως η δομή της οικογένειας σε κάθε κοινωνία έπαιξε ρόλο στον αριθμό των θανάτων; Στις περισσότερες χώρες του Βορρά κυριαρχούν νέες μορφές οικογενειακής συμβίωσης στο πλαίσιο της πυρηνικής οικογένειας, όπως η ελεύθερη συμβίωση και οι μονογονεϊκές οικογένειες. Έτσι, σ’ αυτές τις κοινωνίες ανοίγουν τα σχολεία, γιατί αφενός δεν υπάρχουν υπερήλικες στο σπίτι, αφετέρου δεν υπάρχουν άτομα για να κρατήσουν τα παιδιά όταν οι γονείς πάνε στη δουλειά[7]

      Το τελευταίο διάστημα έγινε μόδα και η τηλεκπαίδευση. Όλοι, από νήπια μέχρι φοιτητές, γονείς και εκπαιδευτικούς, μιλάνε για πλατφόρμες, webex, σύγχρονη και ασύχρονη εκπαίδευση. Λίγοι, όμως, γνωρίζουν πως η τηλεκπαίδευση είναι αποτέλεσμα του εκπαιδευτικού προσανατολισμού των κοινωνιών της πληροφορίας. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα η τηλεκπαίδευση να μείνει και μετά την πανδημία με τον κίνδυνο οι τεχνολογικοί αυτοί μετασχηματισμοί αφενός να αλλάξουν την ίδια την εκπαιδευτική πράξη, αφού αμφισβητείται πια ο κλασικός τρόπος διδασκαλίας με επίκεντρο τη σχέση εκπαιδευτικού/μαθητή και αφετέρου καθιστούν απαραίτητη την αναπροσαρμογή της εκπαιδευτικής πράξης και τον προσανατολισμό της προς νέες μεθόδους μάθησης, στις οποίες κυρίαρχη θέση θα έχει η μηχανή και όχι ο άνθρωπος. Ένα σημαντικό ποσοστό των μαθητών (20%) δεν έχει υπολογιστή ή πρόσβαση στο διαδίκτυο, τι θα γίνει με αυτούς τους μαθητές[8]; Μήπως η τηλεκπαίδευση λειτουργεί ως παράγοντας αναπαραγωγής της κοινωνίας διαιωνίζοντας τις ταξικές και πολιτισμικές ανισότητες;[9] Μήπως η τηλεκπαίδευση καταστήσει «φυσικές» τις κοινωνικές ανισότητες με αποτέλεσμα τα παιδιά από το Περιστέρι ή το Αιγάλεω να είναι προορισμένα να γίνουν ψυκτικοί ή υδραυλικοί;[10]

     Μόδα έγινε και η τηλεργασία, η οποία ανήκει στις νέες μορφές απασχόλησης και οφείλεται στην εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στο χώρο της εργασίας. Η τηλεργασία ανήκει στις ευέλικτες μορφές εργασίας (όπως η μερική απασχόληση, η εργασία τις Κυριακές, η εργασία με βάρδιες) που εμφανίστηκαν μετά την κρίση του φορντικού μοντέλου παραγωγής. Πολλές από αυτές τις μορφές απασχόλησης ονομάζονται «γκρίζες» γιατί δεν παρέχουν στους εργαζόμενους τα εργασιακά δικαιώματα( επιδόματα, άδειες, ασφάλιση). Μήπως με αφορμή την πανδημία, επεκταθεί η «γκρίζα» εργασία σε περισσότερους εργαζόμενους;

Με την κρίση φάνηκαν έντονα και οι συνέπειες των κοινωνικών ανισοτήτων στην υγεία. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ν. Υόρκης, στην οποία πεθαίνουν οι άστεγοι, οι μετανάστες και οι φτωχοί[11] Η αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων μπορεί να γίνει από το κράτος πρόνοιας και ένα ισχυρό δημόσιο σύστημα υγείας. Αυτοί που σήμερα αποκαλούν «ήρωες» τους ανθρώπους που στελεχώνουν το εθνικό σύστημα υγείας, πριν λίγο καιρό ήταν υπέρ της συρρίκνωσης του «σπάταλου» δημόσιου τομέα.[12]

Θα μπορούσα να συνεχίσω και με τα άλλα κεφάλαια όπως με το 7^ο για να δούμε το ρόλο της εξουσίας και της κυριαρχίας της «αυθεντίας» των ειδικών- τεχνοκρατών στην πολιτική. Με το 8^ο για το ρόλο των ΜΜΕ στην πανδημία, με το 9^ο για την έννοια της παραβατικότητας στην πανδημία και με το 10 για την προκατάληψη και το ρατσισμό έναντι εθνοτικών ή κοινωνικών ομάδων την περίοδο της κρίσης.

     Όπως φαίνεται από τα παραπάνω, η Κοινωνιολογία δεν θα κάνει τα παιδιά «αριστερά», απλώς θα ανοίξει ένα δρόμο για να κατανοήσουν τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα.

 

(Οι προτάσεις με πλάγια γράμματα είναι αντιγραφή από το σχολικό εγχειρίδιο «Κοινωνιολογία» της Γ’ Λυκείου)

 

4-5-2020

Βασίλειος Ζυγούρης,  Κοινωνιολόγος

 

 

---

[1] https://www.newsbeast.gr/politiki/arthro/3956075/o-adonis-georgiadis-kai-to-mathima-tis-koinoniologias-poy-tha-kanei-ta-paidia-aristera

[2] Κοινωνιολογία, Γ’ Λυκείου, κεφ. 1., σελ. 15.

[3] Κοινωνιολογία, Γ’ Λυκείου, κεφ. 1., σελ. 19

[4] https://www.ethnos.gr/kosmos/94209_koronoios-aytes-einai-oi-hores-toy-kosmoy-poy-den-ehoyn-oyte-ena-kroysma

[5] Κοινωνιολογία, Γ’ Λυκείου, κεφ. 2., σελ. 32-38

[6] Κοινωνιολογία, Γ’ Λυκείου, κεφ. 3., σελ. 51-68

[7] Κοινωνιολογία, Γ’ Λυκείου, κεφ. 4., σελ. 71-87

[8] https://www.kathimerini.gr/1076489/article/epikairothta/kosmos/economist-h-xalarwsh-prepei-na-3ekina-apo-ta-sxoleia-kai-malista-ta-dhmotika

[9] https://selidodeiktis.edu.gr/2020/05/03/%cf%80%ce%b1%ce%b3%ce%ba%cf%8c%cf%83%ce%bc%ce%b9%ce%b1-%cf%84%cf%81%ce%ac%cf%80%ce%b5%ce%b6%ce%b1-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%cf%84%ce%b7%ce%bb%ce%b5%ce%ba%cf%80%ce%b1%ce%af%ce%b4%ce%b5%cf%85%cf%83%ce%b7/

[10] Κοινωνιολογία, Γ’ Λυκείου, κεφ. 5., σελ. 91-105

[11] https://antigeitonies3.blogspot.com/2020/05/blog-post_22.html

[12] Κοινωνιολογία, Γ’ Λυκείου, κεφ. 6., σελ. 109-129