Πόσα θες να μας τρελάνεις;

 

Ξέρετε τι θα πει «Gaslighting»; Οχι; Ομολογώ πως ούτε εγώ το ήξερα, κι όποτε πετύχαινα αυτόν τον αγγλικό όρο σε διάφορα -πολιτικά κυρίως- κείμενα τον παρερμήνευα, αφού η κυριολεκτική σημασία του, αυτή του... αεριοφωτισμού, δεν ταίριαζε με τα λοιπά συμφραζόμενα.

Ομως τον τελευταίο καιρό ξανάπεσα πάνω του, και μάλιστα σε ελληνικό άρθρο – οπότε το ’ψαξα και μπορώ πλέον να... (αεριο)φωτίσω και εσάς.

Εχουμε και λέμε: με τον διεθνή αυτόν αγγλικό (και αμετάφραστο στα ελληνικά) όρο περιγράφεται μια ευρύτατα διαδεδομένη μέθοδος ψυχολογικής χειραγώγησης, που μπορεί οι περισσότεροι να μην ξέρουμε καν πώς λέγεται, αλλά χρησιμοποιείται ευρύτατα εδώ και δεκαετίες σε όλες κυριολεκτικά τις ανθρώπινες σχέσεις – από το ατομικό, διαπροσωπικό επίπεδο του ζευγαριού ή της οικογένειας, μέχρι τις επιχειρήσεις, τους λαούς, τις διακρατικές σχέσεις...

Στόχος της μεθόδου αυτής, λένε τα κιτάπια, είναι η σκόπιμη και συστηματική σπορά αμφιβολιών εντός ατόμων ή ομάδων ατόμων, έτσι ώστε να αμφισβητούν την ίδια τους την μνήμη, την αντίληψη και τη λογική – να αμφισβητούν εν τέλει τον ίδιο τους τον εαυτό.

Πρόκειται φυσικά για ένα παιχνίδι ελέγχου και εξουσίας: ο θύτης, κατά κανόνα κοινωνιοπαθής ή/και ναρκισσιστής -είτε μιλάμε για πρόσωπα, είτε για ηγεσίες ή κυβερνήσεις -, αποσταθεροποιεί σκόπιμα το θύμα ή τα θύματά του και απαξιώνει τις αρχές και τις πεποιθήσεις του(ς) μέσα από την αδιάκοπη άρνηση της πραγματικότητας, την παραπλάνηση, τις αντιφάσεις και τα συστηματικά ψεύδη.

Ο πραγματικός στόχος του θύτη είναι άλλωστε να φέρει το θύμα του σε μια κατάσταση όπου θα αμφιβάλλει για την κάθε επιλογή του και τη διαύγειά του, κάνοντας το θύμα ακόμα περισσότερο εξαρτώμενο από τον θύτη. Ο θύτης θα επιδιώξει να κατευθύνει τη συζήτηση σε άλλα θέματα, τα οποία μπορούν να εκληφθούν ως σφάλματα του θύματος. Και για να το πετύχει αυτό θα κάνει τα πάντα – από την εν ψυχρώ άρνηση των γεγονότων μέχρι και τη σκηνοθεσία αλλοπρόσαλλων γεγονότων από τον θύτη, έτσι ώστε να «παίξει με το μυαλό» του θύματος/των θυμάτων του.

Σε γενικές γραμμές το κόλπο λειτουργεί ως εξής: ο θύτης αποκρύπτει πληροφορίες από το θύμα και όταν το θύμα αντιδρά, απαξιώνει τα λεγόμενά του και παραθέτει άλλες, άσχετες ή κατασκευασμένες, πληροφορίες που συμφωνούν με το «αφήγημα» του θύτη. Για να πετύχει αυτό, είναι απαραίτητη η παρεμπόδιση της ανεξάρτητης πληροφόρησης και η εκτροπή της προσοχής του χρήστη από εξωτερικές πηγές.

Μια...σπέσιαλ τακτική, η οποία υποβιβάζει ακόμα περισσότερο την αυτοεκτίμηση του θύματος, είναι η περίπτωση όπου ο θύτης αρχικά αγνοεί την ανταπόκριση με το θύμα, κατόπιν ανταποκρίνεται, και μετά αγνοεί το θύμα και πάλι, έτσι ώστε το θύμα να ελαττώσει τις προσδοκίες του για το ενδιαφέρον των άλλων προς το ίδιο και να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ανάξιο ενδιαφέροντος ή στοργής.

Στις ερωτικές σχέσεις, ας πούμε, αυτό το λένε... «submarining»: ο θύτης εξαφανίζεται για μέρες ή και μήνες και στη συνέχεια «αναδύεται» σαν υποβρύχιο από τον βυθό, προσποιούμενος ότι δεν τρέχει τίποτε, ότι όλα είναι όπως πριν... Χαρακτηριστικό, καθημερινό παράδειγμα είναι αίφνης οι σύζυγοι που, ενώ δέρνουν ή κερατώνουν τις γυναίκες τους, την επομένη κιόλας το αρνούνται...

Καθημερινά είναι και τα φαινόμενα gaslighting στα σχολεία και τους εργασιακούς χώρους, όπου συνήθως εκδηλώνεται με την υπονόμευση και την απαξίωση των συμμαθητών ή των συναδέλφων με εξαιρετικά βλαπτικό τρόπο. Συχνά οι θύτες κακοποιούν το θύμα μέσα από την απομόνωση, τη συνεχή επίρριψη ευθυνών ή ακόμα και το αβάσιμο κουτσομπολιό...

Αλλά και η προέλευση του όρου έχει πολύ ενδιαφέρον και εξηγεί κατά κάποιο τρόπο τη βαθύτερη έννοιά του. Το gaslighting οφείλει λοιπόν την ονομασία του σε ένα θεατρικό έργο του 1938 του Πάτρικ Χάμιλτον, με τίτλο «Gaslight», και στις αντίστοιχες κινηματογραφικές μεταφορές του μυθιστορήματος το 1940 και ιδίως το 1944 από τον σπουδαίο Τζορτζ Κιούκορ, αλλά και σε μια πιο πρόσφατη εκδοχή του 2016 με τίτλο «Το κορίτσι του τρένου». Στην κλασική ταινία του 1944 που την είδα πριν από αρκετά χρόνια, ο θύτης (ο γόης Σαρλ Μπουαγέ) «τρελαίνει» το θύμα του (την υπέροχη Ινγκριντ Μπέργκμαν) ανεβοκατεβάζοντας την ένταση του φωτισμού και αλλάζοντας τη θέση σε μικροαντικείμενα μέσα στο σπίτι: όταν όμως το θύμα του μιλά γι’ αυτές τις αλλαγές, αυτός αρνείται τα πάντα και επιμένει πως αυτή κάνει λάθος, πως δεν θυμάται ή πως έχει παραισθήσεις και όλα είναι στην φαντασία της.

Πραγματικός σκοπός του είναι όμως να πείσει την ίδια τη σύζυγό του και τον στενό περιβάλλον τους πως είναι τρελή, ώστε να την κλείσει στο ψυχιατρείο... Χρειάστηκε πάντως να περάσουν κάπου είκοσι χρόνια, προτού ο όρος αρχίσει να χρησιμοποιείται ευρέως στην ψυχολογία και μετά το ‘70 και στις πολιτικές επιστήμες, την αρθρογραφία αλλά και τον καθημερινό λόγο, τουλάχιστον στις ΗΠΑ.

Είπαμε όμως το gaslighting συμβαίνει καθημερινά και απλώνεται παντού. Να, δείτε τι γίνεται με τον κορονοϊό, στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τον κόσμο όλο: η παραπληροφόρηση και η απαξίωση της ανθρώπινης ζωής, σε όλο της μεγαλείο! Βγαίνει ας πούμε ο χι «αρμόδιος» θύτης -από τον Μητσοτάκη και τον Χαρδαλιά ώς τον... Τραμπ και τον Μπόρις Τζόνσον- και αλλάζει μέσα σε λίγες μέρες όλο του το αφήγημα, καλύπτοντας την αβελτηρία και την -εγκληματική από ένα σημείο και μετά- έλλειψη στρατηγικής τους με ψέματα και μετάθεση της ευθύνης για την αναζωπύρωση της πανδημίας στα θύματά της!

Φόρα μάσκα, βγάλε μάσκα. Κλείσου σπίτι, βγες απ’ το σπίτι. Οχι, δεν φταίω εγώ που δεν κάνω μαζικά τεστ, που δεν έφτιαξα καινούργιες ΜΕΘ, που έπαιξα κορόνα- γράμματα τις ζωές σας στο όνομα της οικονομίας – φταις εσύ που δεν έκανες αυτό που σου είπα! Κολλάνε, λέει, στις πλατείες και τα ΜΜΜ, αλλά όχι στα γεμάτα πλοία, ούτε στις εκκλησίες – εκεί μας... φυλάνε οι άγιοι, όπως άκουσα σε ένα «ρεπορτάζ» καναλιού.

 

Του Γιώργου Τσιάρα

(20-9-2020)

 

Πηγή

https://www.efsyn.gr/kosmos/maties-ston-kosmo/dromo-logia/260444_posa-thes-na-mas-trelaneis

 

 See also