«Σύμπαν 25»: Η κοινωνία του αύριο μέσα από την οπτική ενός αμφιλεγόμενου πειράματος
Το πείραμα «Σύμπαν 25» προήλθε από τον Αμερικανό ηθολόγο επιστήμονα John Calhoun, που έφτιαξε έναν «ιδανικό κόσμο» μέσα στον οποίο θα ζούσαν και θα αναπαράγονταν εκατοντάδες ποντίκια. Ο συμπεριφορικός καταποντισμός ή συμπεριφορική κατάπτωση είναι ο όρος που επινοήθηκε από τον ίδιο, για να περιγράψει την κατάρρευση της συμπεριφοράς που μπορεί να προκύψει από τον υπερπληθυσμό. Ο όρος και η έννοια προέρχονται από μια σειρά πειραμάτων υπερπληθυσμού που διεξήγαγε σε καστανούς αρουραίους της Νορβηγίας (Rattus norvegicus) την περίοδο 1958-1962. Στα πειράματα ο ίδιος και οι ερευνητές του δημιούργησαν μια σειρά από ουτοπίες αρουραίων, δηλαδή κλειστούς χώρους στους οποίους οι αρουραίοι είχαν απεριόριστη πρόσβαση σε τροφή και νερό επιτρέποντας την απεριόριστη αύξηση του πληθυσμού.
Το «Σύμπαν 25» αποτελεί ένα από τα τρομακτικότερα πειράματα στην ιστορία της επιστήμης που όμως χρησιμοποιήθηκε ως ζωικό μοντέλο κοινωνικής κατάρρευσης και η μελέτη του έγινε σημαντική για την αστική κοινωνιολογία και την ψυχολογία γενικότερα. Μέσα από το συγκεκριμένο πείραμα επιχειρούν οι επιστήμονες να εξηγήσουν τις ανθρώπινες σχέσεις και κοινωνίες.
Αρχικά τοποθετήθηκαν, σε ένα περίβλημα εννέα τετραγωνικών ποδιών, τέσσερα ζευγάρια ποντικών που σε σύντομο χρονικό διάστημα άρχισαν να αναπαράγονται, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός τους να μεγαλώνει με ραγδαίο ρυθμό.
Ωστόσο, έπειτα από 315 ημέρες ο πολλαπλασιασμός τους άρχισε να μειώνεται αισθητά. Τα ποντίκια είχαν φτάσει τα 600 και είχε αρχίσει να εδραιώνεται μια κοινωνική ιεραρχία. Τα μεγαλύτερα ποντίκια ήταν πιο ευτυχισμένα, ενώ τα νεότερα δεν έβρισκαν τη θέση τους στην ιεραρχία που είχε δημιουργηθεί. Τότε έκαναν την εμφάνισή τους και οι λεγόμενοι «άθλιοι».
Τα μεγαλύτερα τρωκτικά άρχισαν να επιτίθενται απέναντι στους «άθλιους», με αποτέλεσμα πολλά αρσενικά να αρχίσουν να «καταρρέουν» ψυχολογικά. Αυτό είχε ως συνέπεια να μην προστατεύουν τα θηλυκά και αυτά με τη σειρά τους να στραφούν αρχικά στην προστασία των μικρών τους, αλλά στη συνέχεια να γίνουν επιθετικά απέναντί τους. Κάποια θηλυκά σκότωσαν τα μικρά τους κι έπειτα έδειχναν στοιχεία απομόνωσης και έλλειψη διάθεσης για αναπαραγωγή. Παρατηρήθηκε υπογεννητικότητα και παράλληλα αύξηση θνησιμότητας στα νεότερα τρωκτικά.
Έπειτα, εμφανίστηκε μια νέα κατηγορία αρσενικών τρωκτικών, τα λεγόμενα «όμορφα ποντίκια». Αυτά αρνούνταν να ζευγαρώσουν με τα θηλυκά ή να «πολεμήσουν» για τον χώρο τους. Το μόνο που τα απασχολούσε ήταν το φαγητό και ο ύπνος και απέφευγαν τις συγκρούσεις και την κοινωνική ζωή. Σε κάποια φάση τα «όμορφα αρσενικά» και τα «απομονωμένα θηλυκά» αποτελούσαν την πλειονότητα του πληθυσμού.
Όσο περνούσε ο καιρός, η θνησιμότητα των νεαρών έφτασε στο 100% και η αναπαραγωγή στο μηδέν. Ανάμεσα στα ποντίκια υπό εξαφάνιση, παρατηρήθηκε ομοφυλοφιλία και ταυτόχρονα αυξήθηκε ο κανιβαλισμός, παρά το γεγονός ότι υπήρχε άφθονο φαγητό.
Την 1.780η ημέρα του πειράματος πέθανε και το τελευταίο ποντίκι του «Σύμπαντος 25». Ο John Calhoun επανέλαβε το ίδιο πείραμα άλλες είκοσι πέντε φορές και κάθε φορά το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο.
Σύμφωνα με τον επιστήμονα, τόσο οι άνθρωποι όσο και τα ποντίκια είναι τρωτά στον σωματικό αλλά και στον ψυχολογικό θάνατο. Μάλιστα, συμπέρανε πως αρκετά από τα δεινά που έπληξαν την ουτοπία των τρωκτικών είναι τα ίδια που μαστίζουν τις σύγχρονες ανθρώπινες κοινότητες: ο υπερπληθυσμός, η υπερδιέγερση και η επαφή με τον ξένο. Ο ίδιος θεωρούσε ότι δεν υπάρχει τρόπος διαφυγής από τις συνέπειες της αύξησης της πυκνότητας του πληθυσμού. Ο Calhoun φοβόταν ότι η ανθρωπότητα θα μπορούσε να απειληθεί από μια παρόμοια καταστροφή, εάν οι πόλεις ήταν υπερπλήρεις και ο πληθυσμός διογκωνόταν παραπάνω από την δυνατότητα απορρόφησης ατόμων από την αγορά εργασίας.
Θα μπορούσε κάτι τέτοιο να συμβεί και στην ανθρώπινη κοινωνία;
Το συγκεκριμένο πείραμα, αν το αντιπαραβάλουμε με την σημερινή μετα-κορωνοϊό εποχή, γεννιούνται κάποια σοβαρά ερωτήματα για την πορεία της ανθρώπινης κοινωνίας. Η τεχνολογία τείνει να αντικαταστήσει πολλές πτυχές της καθημερινότητάς μας. Ειδικά στον τομέα της εργασίας, η χρήση της τεχνολογίας έχει κριθεί αναγκαία και μη διαπραγματεύσιμη για την διαφύλαξη του συνόλου της κοινωνίας. Αυτή η καθολική χρήση της ενέχει κάποιους κινδύνους. Μία τεχνολογική καινοτομία δύναται να αντικαταστήσει -αν δεν το έχει κάνει ήδη- μία θέση εργασίας. Πολλές θέσεις εργασίας, αλλά και μορφές αυτής, μπορούν να κριθούν ξεπερασμένες και τελικά να πάψουν να υφίστανται. Με αυτό τον τρόπο διαμορφώνεται μια αρνητική σχέση μεταξύ τεχνολογίας και θέσεων εργασίας. Σε αυτή την περίπτωση, όπου ο πληθυσμός θα υπερβεί τον αριθμό των διαθέσιμων θέσεων εργασίας και η απορρόφηση των ατόμων στην αγορά εργασίας δεν θα είναι πλέον εφικτή, τότε η ανθρωπότητα θα συνεχίσει να ανθίζει;
Τέλος, μέσα σε συνθήκες εγκλεισμού που ζούμε στην σημερινή εποχή οι άνθρωποι κλείνονται περισσότερο στον εαυτό τους. Η αλληλεπίδραση μεταξύ των ατόμων παύει να συντελείται. Από την στιγμή που ακόμα και η εργασία πραγματοποιείται από το σπίτι, οι διαπροσωπικές δεξιότητες των ατόμων κλονίζονται, καθώς δεν χρειάζεται να διατηρηθούν έστω για τις εργασιακές σχέσεις στον έξω κόσμο. Σε ένα περιβάλλον όπου η κοινωνική συναναστροφή και η εργασία πραγματοποιούνται στον ψηφιακό κόσμο και όχι στον πραγματικό, πώς θα λειτουργούν και θα αλληλεπιδρούν τα άτομα μεταξύ τους; Η κοινωνική απομόνωση -με τις επιπτώσεις που επιφέρει σε κοινωνικό επίπεδο σε βάθος χρόνου- τι επιπτώσεις θα έχει στην ανθρωπότητα;
Ένα αμφιλεγόμενο πείραμα που ωστόσο όταν αντιπαραβάλλεται με την ανθρώπινη κοινωνία η δυστοπία των τρωκτικών μάλλον φαίνεται παρόμοια με τη δυστοπία της σύγχρονης κοινωνίας. Το πείραμα του «Σύμπαντος 25» είναι ένα σενάριο το οποίο απευχόμαστε να συμβεί στην ανθρωπότητα. Η κοινωνική ζωή δεν επιδέχεται επανάληψη οποιουδήποτε πειράματος, γι’ αυτό οφείλουμε να διαφυλάξουμε την κοινωνία του αύριο από μία παρόμοια εξέλιξη της ανθρωπότητας.
Πηγή:
Calhoun J.B. “Death Squared: The Explosive Growth and Demise of a Mouse Population” 80 Proc. roy. Soc. Med. Volume 66 January 1973. Ανακτήθηκε από nih.gov
Επιμέλεια άρθρου: Ευγενία Κελαράκου
See also
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου